تأثیر قرآن بر حقوق

آیا قرآن در حقوق موضوعه ایران تأثیری داشتهیا نه؟

این تردید از این امر نشأت می گیرد که:طبق اصل 4 قانون اساسی کلیه قوانین و مقرراتمدنی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، ی، و غیره. اینها بایدبراساس موازین اسلامی باشد. بنابراین از یک طرف، قرآن در فقه امامیه نفوذ نموده و از سوی دیگردر تدوین مقررات حقوقی، فقه امامیه مورد توجه بوده و هست . این امر به منزله نفوذ قرآن در حقوق موضوعهایران میباشد. کم نیستند موادی از قانون مدنی که یا مستقیماًترجمه آیاتی از قرآن می باشند یا برگرفته از آیات    می باشند.

به عنوان مثال مقررات ارث قانون مدنی را درسوره نساء میتوان دید (آیات 12 و 176 سوره نساء). یا اصلوصیت را میتوان در قرآن در آیه 12 سوره نساء یافت ومواد قانون مدنی را در شرح وصیت در سایه روایات و متون فقهی تشریح نمود. بنابراینقرآن در کنار فقه امامیه، تأثیرات زیادی بر حقوق موضوعه داشته است.

با این وجود این به این معنا نیست که همهحقوق موضوعه ایران از قرآن و فقه امامیه نشأت گرفته است. نظم جامعه گاه اقتضا می کند که، قوانینی وضع شودکه در مواردی ریشه آنها به وضوح در مذهب و فقه آشکار نیست.

گاه جمع این مواد در کنار هم مسأله خاصیایجاد نمی کند اما مطلبی که در حقوق ایران وجود دارد این است که، اصل 4 قانون اساسی منبع وضع قواعد را حقوق اسلامی میداند و در این صورت یافتن مبنای همه قواعد در فقه و قرآن گاه دشوار است. همچنیناصل 167 قانون اساسی نیز تفسیر و رفع نقص را با منابع و فتاوای معتبر اسلامی امکانپذیر می داند، در حالی که تفسیر یک قانونی که مثلاً از فرانسه گرفته شده با یکمنبع فقهی حداقل برای یک قاضی امر مشکل است.

ارتباط فقه و قرآن با حقوق

 قواعد مذهب گاه بشارت بخش و گاه بیم دهنده بود و بهعبارتی مبشراً و نذیراً» است. به همین جهت حتی اگر در قالب مقررات خشک حقوقی نیزتنظیم نگردد، بشر از روی اراده و احساس قلبی آنها را بهموقع اجرا می گذارد. حتی اگر مذهبی غیرآسمانی در جامعه وجود داشتهباشد، این حسن را دارد که افراد را کنترل می کند.نمونه آن مذهب پگو» در هندوستان می باشد که آسمانی نبوده اما وسیله کنترل خوبی بهشمار می رفته است.

از این مطلب می توان نتیجه گرفت که هرچهمقررات حقوقی یک کشور با مذهب و اعتقادات قلبی سازگارتر باشد، از نظر روانی به نفع دولت هاست: اولاً دولتمجبور نیست برای وادار ساختن مردم به اجرای قواعد هزینه ای صرف کند؛ چرا که مردم خود به خود عمل می کنند. ثانیاً قوهقضائیه کمتر با قانون شکنان مواجه می شود. بی جهت نیست که در عمل گاه قوانین رنگ وبوی مذهبی به خود گرفته اند.  گواه اینمدعا که در طول قرنها مردم ایران در تقسیم ترکه همواره به کتاب و سنت عمل می نمودهاند و از نظر روانی در مواردی که به مقررات مذهبی عمل شده احساس مغبون شدن نداشتهاند.

از سوی دیگر دین نیز صرفاً محدود به جبنهباطنی و روحی انسان نیست و اصول خاصی برای زندگی دنیوی در ادیان وجود دارد. نگاهیبه قرآن، تورات یا انجیل نشان می دهد که این متون مقدس محدود به علم دین نیستند.سراسر این کتب پر است از: قوانینی که با مسائل اجتماعی و حقوقی سروکاردارند. مانند: مقررات خانواده، مالکیت، ارث، تعهدات و.  بنابراین با ارتباط حقوق و دین در طول تاریخ،خواه در ایران خواه کشورهای دیگر مانند: فرانسه عملاً فقه نیز به عنوان یکی از علوم دینی با حقوقدر ارتباط بوده و هست . با توجه به اینکه قرآن همواره مورد عنایتفقها در استنباط احکام بوده است، می‌توان به این امر دست یافت که، قرآن نیز نقش زیادی در تدوین مقررات حقوقیداشته است.

گذشته از این امر که حقوق قرن‌ها ارتباط خود را با مبانی دینی حفظ نموده است. حتی پس از انقلاب مشروطه نیز ارتباط دین و حقوق به همینصورت باقی ماند. اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه مقرر می داشت: مذهب رسمی ایراناسلام و طریقه حقه جعفریه اثنی عشر است.». و در اصل دوم در خصوص وضع قوانین درمجلس و ارتباط آن با فقه درج شده بود: باید در هیچ عصری از اعصار مواد قانونیه آنمخالفتی با قواعد مقدسه اسلام و قوانین حضرت خیرالانام (علیه السلام) نداشته باشد،بنابراین در هیچ دوره ای وضع قانون بی تأثر از قرآن و فقه امامیه نبوده و نیست. بعداز انقلاب سال 1357 در تعارض اسلام گرایی و تجدد خواهی، اصل 4 قانون اساسی دوبارهحقوق اسلامی را در عرصه وضع قانون دخیل دانسته است. اصل مزبور مقرر می دارد: کلیهقوانین و مقررات مدنی، جزائی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، ی و دراین‌ها باید براساس موازین اسلامی باشد. این اصل بر اطلاق یا عموم همه اصول قانوناساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص این امر به عهده فقهای شوراینگهبان است».

بحث در مورد ارتباط حقوق و قرآن بسیار گسترده‌تراز این مجمل می باشد، اما به قدر ضرورت به ارتباط حقوق و قرآن اشاره کردیم تامخاطبین قدری با این امر آشنا شده باشند.

نویسنده: پریسا علیزاده

قسمتی از بیانیه ی گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران...

کارگاه بررسی و تحلیل حقوقی پرونده قتل.

شعر(تقدیم به شهید سردار سلیمانی)